Dysgrafia – przyczyny, na czym polega, jak ją rozpoznać i leczyć
Dysortografia - czym jest, przyczyny, objawy, ćwiczenia
Dyskalkulia - objawy, testy
Dyskalkulia to zaburzenie zdolności wykonywania działań arytmetycznych. Jest przyczyną wielu problemów, jeśli nie nauczymy się metod radzenia ze swoim deficytem. Najczęstsze objawy to nieumiejętność wykonywania podstawowych działań matematycznych, trudności z dedukowaniem, analizowaniem, z odczytywaniem i zapisywaniem liczb, numerów, z odczytywaniem godziny z zegara, w posługiwaniu się pieniędzmi i finansami oraz usługami bankowymi, zaburzenia w orientacji przestrzennej i czasowej.
Czym jest opto-dysleksja
Przetrwałe odruchy pierwotne
Odruchy pierwotne to inaczej „wyposażenie” każdego noworodka, z którym przychodzi na świat. Pełnią funkcję przystosowawczą, jednak, kiedy są obecne po ukończeniu pierwszego roku życia negatywnie wpływają na funkcjonowanie dziecka. Niewygaszone mogą być przyczyną dysleksji, nadpobudliwości, kłopotów z koordynacją ruchową, umiejętnościami percepcyjnymi, funkcjonowaniem wzroku.
Dysleksja u dorosłych
Objawy dysleksji w wieku przedszkolnym (3 - 5 lat)
Objawy dysleksji w klasie "0" (6-7 lat)
Skutkami dysleksji są zwykle gorsze wyniki w nauce oraz pojawiające się trudności w życiu dorosłym.
Dysleksja – co to jest, objawy i leczenie
Dzieci, które są dyslektykami, zwykle w okresie niemowlęctwa pomijają etap raczkowania i od razu zaczynają chodzić. Ponadto, zwykle też u dziecka, u którego potem stwierdzona zostaje dysleksja, obserwowany był we wczesnym dzieciństwie opóźniony rozwój mowy. Później dziecko zaczyna też mieć problem z budowaniem z klocków i układaniem puzzli, jak również ma problemy z orientacją kierunkową, czyli cały czas myli, która strona jest prawa, a która lewa. Dodatkowo, u dziecka z dysleksją obserwuje się także problem ze skupieniem uwagi oraz z zaburzeniami pamięci, maluch w szkole nie potrafi nauczyć się na pamięć krótkiego wierszyka, nie umie wymienić w kolejności miesięcy ani dni tygodnia. Zdarza się też, że dzieci z dysleksją bywają też oburęczne oraz obserwuje się u nich niesprawność ruchową i manualną, co dotyczy zwykle chłopców. Często bowiem dzieci mają problem z zawiązaniem butów, używaniem przy jedzeniu sztućców, jazdą na rowerze czy nawet z zapinaniem guzików. Tak naprawdę w przypadku dysleksji bardzo ważną sprawą jest jak najszybsze postawienie właściwej diagnozy. Dlatego też, jeśli tylko zaobserwujemy, niepokojące objawy, nie mamy na co czekać, tylko jak najszybciej powinniśmy zgłosić się z naszym dzieckiem do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Jeśli u dziecka po wizycie w poradni zostanie postawione rozpoznanie dysleksji, wtedy dziecko powinno wykonywać zarówno w szkole, jak i w domu specjalne ćwiczenia, dzięki którym będzie ćwiczyło pisanie i czytanie. W szkole, bardzo często, dziecko dyslektyczne ma indywidualny tok nauczania, aby nauczyciel mógł poświęcić mu więcej czasu. Ponadto, dzięki zajęciom indywidualnym, nie czuje się skrępowane i łatwiej jest mu się uczyć i skupić, bowiem nie ma naokoło niego kolegów, którzy czasami naprawdę potrafią być bardzo niemili i nie mogą pozbawić się chęci przykrych uwag pod adresem swojego kolegi. W domu natomiast powinniśmy wraz z dzieckiem układać puzzle i klocki, co zdecydowanie rozwija zdolności do analizy i syntezy wzrokowej. Należy również z dzieckiem bawić się w dobieranie rymów, dzielenie wyrazów na sylaby oraz wyrazu na głoski. Dziecko powinno też ćwiczyć koordynację ręki, między innymi może obrysowywać na papierze kontury różnych figur i kształtów. Oprócz pracy w domu, dziecko powinno też regularnie uczęszczać na zajęcia prowadzone przez psychologa. Należy pamiętać o tym, że dysleksji jednak nie da się wyleczyć, można jednak ją bardzo skutecznie korygować.
Czym jest dysleksja rozwojowa
Dyslektyk chciałby lepiej czytać, pisać, liczyć, ale nie może, bo pewne dysfunkcje mózgu mu to utrudniają. „Mógłbyś, gdybyś tylko chciał” – to zdanie słyszał chyba każdy dyslektyk. Wiele osób myśli, że dysleksja to współczesny wymysł. „Kiedyś nikt nie słyszał o nich, a teraz co drugi to dyslektyk” – to również często powtarzane słowa. Zdiagnozowaną dysleksję ma 10-15% polskich uczniów, nasiloną około 3-4%. Ta dysfunkcja częściej występuje u chłopców niż dziewczynek. Diagnozowanie tej dysfunkcji jest długie i robi się to w wyspecjalizowanych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Praca z dzieckiem z dysleksją rozwojową nie jest łatwa. Nie ma jednego uniwersalnego planu pracy – z każdym dzieckiem trzeba go wypracować indywidualnie. Najważniejsze jest wyzwolenie motywacji wewnętrznej. Rodzic powinien przede wszystkim wspomagać dziecko, chwalić za najdrobniejszy sukces i dopingować. Absolutnie nie należy go szufladkować – mówić, że jest dyslektykiem, więc nie da sobie z czymś rady. Najważniejsza jest regularność – z dzieckiem trzeba ćwiczyć codziennie (nad ortografią trzeba pracować całe życie). Trzeba je przypilnować, sprawdzać zeszyty. Jeśli dziecko słabo czyta, powinno słuchać lektur z kaset, ale również czytać samodzielnie po cichu i na głos. Konieczne bywa używanie przesłony – okienka przesuwanego od litery do litery lub od wyrazu do wyrazu, a jednocześnie zasłaniającego słowa z kolejnej linijki. Jeśli dziecko ma problemy z pisaniem (bazgrze), to powinno używać ołówka i gumki oraz specjalnej nasadki wymuszającej prawidłowy układ trzech palców.
Przyczyny zaburzenia i rodzaje
Klasyczny pogląd na przyczyny dysleksji odnosi się do dziedziczenia zmian w centralnym układzie nerwowym. Stan ten prowadzi do zaburzeń funkcjonalnych utrudniających płynne czytanie i pisanie. Neurolog K. Hermann twierdził, że dysleksja ma związek z chromosomem Y, który decyduje o męskiej płci, przez co sugeruje się, że zaburzenie to dziedziczy się po linii męskiej. Przyczyna genetyczna dysleksji odnosi się do koło 20-30% dzieci. Inni badacze upatrują przyczyny tego zaburzenia w mikrouszkodzeniach mózgu przy porodzie. Głównie dotyczą one defektów obszarów kory mózgowej odpowiedzialnych za pisanie i czytanie. Im wcześniej rozpozna się dysleksję, tym lepsze rezultaty przyniesie terapia. Między mity należy włożyć twierdzenia typu: „wyrośnie z tego” lub „jak dorośnie, to mu przejdzie”. Wczesne rozpoznanie zależy więc od uważności rodziców i nauczycieli, którzy widzą ewidentną różnicę pomiędzy lenistwem a problemami fizjologicznymi. Jeśli zauważą oni niepożądane zmiany, należy jak najszybciej zgłosić dziecko do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Dysleksja jest to jednak zaburzenie, które wymaga fachowej pomocy, ponieważ w przeciwnym razie dziecko będzie miało coraz poważniejsze problemy z nauczeniem się. Bez pomocy pedagogicznej uczniowie z dysleksją popadają w kompleksy, są zniechęceni i szybko się męczą. Główne rodzaje dysleksji to:
- klasyczna dysleksja – problemy z czytaniem i pisaniem,
- hiperdysleksja – dziecko mimo zdolności czytania, nie rozumie tych treści,
- dysortografia – problemy z opanowaniem ortografii,
- dysgrafia – brzydkie pismo, które jest trudne do odczytania,
- dyskalkulia – trudności w opanowaniu zadań matematycznych
Kiedy mamy do czynienia z dysleksją, dysortografią, dysgrafią
Najczęstszym terminem używanym na oznaczenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jest określenie dysleksja rozwojowa. Stosowane są także terminy: dysortografia, dysleksja, dysgrafia. Dysortografia to trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Chodzi tu nie tylko o błędy typowo ortograficzne, ale także o różnorodne inne odstępstwa od prawidłowego zapisu. Dysleksją zwiemy trudności w opanowaniu umiejętności czytania. Dysgrafia to problemy w pisaniu polegające na niskim poziomie graficznym pisma. Stosując trzy wyżej wymienione terminy dokładniej określamy rodzaj istniejących u dziecka trudności. Istnieją różne klasyfikacje typów dysleksji rozwojowej. Brak jest jednak obowiązującego podziału. Wyrównanie opóźnień rozwojowych do okresu podjęcia nauki szkolnej może zapobiec występowaniu dysleksji, dysortografii, dysgrafii lub osłabić ich objawy.
Poniżej przedstawiam charakterystykę specyficznych trudności szkolnych dziecka będących konsekwencją zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych. Wczesne rozpoznanie tych trudności, umiejętne ich scharakteryzowanie i ustalenie przyczyny, daje gwarancję szybkiej i właściwej pomocy dziecku. W przeciwnym razie wspomniane trudności, początkowo zazwyczaj w czytaniu i pisaniu, rozszerzają swój zakres i występują w wielu przedmiotach w klasach starszych.
|
|
|
| |||
---|---|---|---|---|---|---|
|
CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY ZABURZEŃ: |
PERCEPCJI WZROKOWEJ | PERCEPCJI SŁUCHOWEJ | FUNKCJI RUCHOWEJ | ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ | PROCESU LATERALIZACJI |
|
Specyficzne trudności w czytaniu | Długie utrzymywanie się literowania, trudności w rozpoznawaniu liter, mylenie liter o podobnym kształcie (t -l -ł - f, m - w, u - n, b - p - g - d , itp.), mylenie wyrazów podobnych graficznie, opuszczanie liter, sylab lub wyrazów, gubienie miejsca, w którym dziecko czyta, pomijanie linii lub ponowne jej czytanie, zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych na skutek domyślania się na podstawie początkowej sylaby, czytanie na pamięć, bardzo wolne i nierównomierne tempo czytania, słabe rozumienie treści, niechęć do czytania itp. | Problemy w kojarzeniu dźwięków z literą, długo utrzymujące się literowanie, trudności z syntezą dźwięków, zmiana brzmienia wyrazów (opuszczanie liter, sylab), mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, nieprawidłowa intonacja czytanej treści, tempo czytania wolne i nierównomierne, słabe rozumienie treści wynikające z błędów w czytaniu oraz nieprawidłowego rozumienia określeń słownych - głównie pojęć abstrakcyjnych. | Przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, linijek tekstu, wolne tempo czytania, słabe rozumienie treści zawierających przede wszystkim pojęcia stosunków czasowo - przestrzennych. | Przestawianie wyrazów, sylab i liter, zagubienie liniatury czytania (opuszczanie wierszy), tempo czytania wolne, trudności w rozpoznawaniu liter. | |
|
Specyficzne trudności w pisaniu | Trudności w odtwarzaniu liter, mylenie liter o podobnym kształcie np.l -t -ł - f, podobnie jak w zaburzonej lateralizacji mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p - g, b - d) lub poziomej (b - p, d - g, u - n, m - w), pomijanie drobnych elementów graficznych liter (kreski, ogonki, kropki), błędy typowo ortograficzne (ó - u, ż - rz, h - ch) uwarunkowane słabszą pamięcią wzrokową, w klasach początkowych problemy z wyborem liniatury pisania. Trudności występują nie tylko w pisaniu ze słuchu, ale także w przepisywaniu i pisaniu z pamięci. | Liczne błędy uwarunkowane nieprawidłową analizą dźwiękową (opuszczanie: wyrazów, sylab, liter, łączenie wyrazów, dodawanie liter, zmiana kolejności wyrazów), trudności w pisaniu wyrazów zawierających: zmiękczenia, dwuznaki, grupy spółgłosek, i - j, słabe różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (b - p, d -t, k - g, w - f...) oraz samogłosek ą - ę od zespołów -om, -on, -em, -en, łączenie przyimków z rzeczownikami, nieprawidłowe przenoszenie wyrazów, problemy z zapamiętywaniem zdań dyktanda, wolne tempo pisania (częsta analiza słów), pismo fonetyczne (zgodne z wymową). Największe problemy występują w pisaniu ze słuchu. | Wolne tempo pisania, mała precyzja ruchów dłoni i palców, poziom graficzny pisma obniżony (różnorodne zniekształcenia liter, litery nie mieszczą się w liniaturze, błędne są połączenia liter), tempo pisania wolne, słaba kontrola napięcia mięśniowego powodująca słaby lub mocny nacisk na pióro. Zeszyty niestaranne, pomazane, rogi kart pozaginane, wiele poprawek, skreśleń itp. | Podobnie jak w zaburzeniach orientacji przestrzennej mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub poziomej (statyczne odwracanie liter), problemy z wyborem liniatury pisania, elementy pisma lustrzanego, nieprawidłowości w graficznym rozplanowaniu wyrazów, zwolnione tempo pisania. | Mylenie liter o podobnych kształtach, a o innym położeniu i kierunku tzw. statyczne odwracanie liter b - d, p - b, u - n (podobnie jak w zaburzeniach funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej) dynamiczne odwracanie liter - zamiana kolejności, przestawianie ich w wyrazach, błędne odtwarzanie liter, pismo lustrzane, niski poziom graficzny pisma, tempo pisania wolne. |
|
Podsumowanie | Dzieci z zaburzeniami percepcji wzrokowej mają trudności w rysowaniu (ubogie rysunki, trudności w odwzorowywaniu), wypowiadaniu się (zauważają mało szczegółów obrazka, filmu). Mają także problemy w nauce takich przedmiotów jak: geografia - kłopoty w posługiwaniu się mapą; geometria - słabe różnicowanie kształtów geometrycznych; matematyka klas początkowych - tworzenie zbiorów, wypełnianie i rysowanie grafów, tabelek itp., mylenie cyfr, znaków matematycznych, figur geometrycznych...; fizyka i chemia - schematy; języki obce - trudności w opanowaniu nowych znaków graficznych (ich odtwarzaniu i rozpoznawaniu). | Słaba pamięć słuchowa utrudnia szybkie uczenie się. Uczniowie ci niewiele pamiętają z lekcji, wykładu. Mają trudności z zapamiętywaniem ciągów słownych (dni tygodnia, nazw miesięcy), z trudem uczą się wierszy i piosenek, nie zapamiętują nazw. Problemem dla nich jest wypowiadanie się, zrozumienie dłuższych wypowiedzi i poleceń słownych. Mają duże trudności w nauce języków obcych (zapamiętywanie słówek, nauka gramatyki, czytanie, pisanie). | Rysunki dzieci są ubogie. Rysują niechętnie. Sprawność ruchowa jest niska (powoduje problemy w wykonywaniu ćwiczeń gimnastycznych, nieudolność w grach i zabawach). Występują trudności w szyciu, wycinaniu, majsterkowaniu itp. | Poza wyżej wymienionymi problemami mogą występować trudności: w wypowiadaniu się (z uwagi na słabe przyswajanie i operowanie pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych), w nauce geografii (orientacja na mapie), w matematyce, wychowaniu fizycznym. | Dzieci z zaburzeniami procesu lateralizacji mają największe trudności w nauce w klasach początkowych. W klasach starszych mogą występować kłopoty w orientacji na mapie, w orientacji przestrzennej (geografia, geometria, w- f). |
Dysleksja, dysgrafia i inne trudności w nauce języków obcych
OPRACOWANIE DLA NAUCZYCIELA
Jeżeli trudności w nauce wynikają z wad wzroku, słuchu, funkcjonowania układu nerwowego i z innych niepełnosprawności, to wszyscy ci uczniowie mają orzeczenia lub powinni je otrzymać (mogą je uzyskać w trakcie nauki szkolnej na podstawie badań psychologicznych i lekarskich). Dzieci takie najczęściej uczą się w klasach integracyjnych. Jeśli pozostały w klasach masowych, to w orzeczeniach omówiono sposoby i metody pracy z nimi. Zwykle pracują z tymi dziećmi pedagodzy terapeuci, a nauczyciele są informowani o specjalnych potrzebach edukacyjnych uczniów i uwzględniają te potrzeby w trakcie pracy dydaktyczno-wychowawczej. Drugim rodzajem uczniów, którzy wymagają pomocy psychologiczno-pedagogicznej są ci, którzy otrzymali opinie psychologiczne z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Jeżeli brak tego rodzaju zaleceń, to psycholog z poradni może być zapraszany na posiedzenia rady pedagogicznej i powinien ustnie lub na piśmie uzupełnić wskazania i służyć nauczycielom pomocą. Pozostali uczniowie z trudnościami w nauce, w zachowaniu lub w kontaktach z rówieśnikami, wymagający pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie szkoły to:
- dzieci typowane przez nauczycieli, którzy zaobserwowali trudności,
- dzieci zgłaszane przez rodziców, którzy dostrzegają trudności i nie potrafią pomóc dziecku,
- starsi uczniowie – sami mogą się zgłaszać z prośbą o udzielenie pomocy.
Niniejsze opracowanie ma pomóc nauczycielom w stawianiu hipotez co do przyczyn trudności w nauce i zachowaniu na podstawie zaobserwowanych objawów. Zostaną omówione podstawowe sposoby pomocy uczniom w zależności od diagnozy, rodzaj stawianych im wymagań oraz możliwości rozszerzenia przez nauczyciela własnej wiedzy przez sięgnięcie do publikacji fachowych. Trudności w nauce spowodowane brakami wiedzy, niepełnym jej utrwaleniem, trudnościami w zrozumieniu treści nauczania. Tego rodzaju trudności zwykle w każdej klasie jest najwięcej i są one jedną z najważniejszych przyczyn wszystkich niepowodzeń w nauce. Brak pewnych wiadomości lub umiejętności skutkuje lawinowym nawarstwianiem się trudności, szczególnie tam, gdzie materiał jest omawiany w systemie liniowym (umiejętność czytania, pisania i liczenia w klasach młodszych, nauka języka obcego, matematyka, fizyka, i inne w klasach starszych).
Jacy uczniowie mają tego typu trudności?
Uczniowie często chorujący i nieobecni w szkole (w domu rodzice nie potrafią pomóc), młodzież z alergią (np. wziewną – uczulenie na pyłki i pleśnie oraz roztocza) – złe samopoczucie utrudnia przyswajanie materiału. Uczniowie biorący duże dawki antybiotyków lub innych leków zaburzających procesy zapamiętywania i pamięci trwałej. Takim uczniom potrzebna jest pomoc okresowa, należy po prostu uzupełnić braki!
Uczniowie infantylni (niedojrzali emocjonalnie w stosunku do wieku) niemający poczucia obowiązkowości i odpowiedzialności (nie wiedzą, co jest zadane i co należy powtórzyć oraz utrwalić: słówka, zwroty). Często są to dzieci zarówno młodsze, jak i starsze wychowywane w sposób zbyt opiekuńczy i we wszystkim wyręczane przez rodziców. We współpracy z rodzicami należy opracować metodę zapisywania przez ucznia obowiązków związanych z nauką w domu, a w szkole tylko pomóc w zrozumieniu materiału – także okresowo! Czasem pomaga opracowanie wspólne z uczniem takiego planu dnia, by uczeń mógł odpocząć po nauce w szkole, odrobić lekcje i mieć jeszcze czas na rozrywkę i kontakty z rówieśnikami.
Jak typować uczniów z brakami umiejętności lub z niedostatecznie opanowanymi treściami nauczania?
Jedyną metodą jest tu sprawdzanie opanowania materiału po każdym nowym dziale, po pewnej dawce materiału. Sprawdziany powinny być tak skonstruowane, by nie tylko kontrolować poziom wiedzy, lecz także sprawdzać rozumienie omawianych treści oraz sposobów wykorzystywania opanowanych umiejętności. Każdy uczeń powinien mieć możliwość poprawy sprawdzianów i zastąpienia oceny niedostatecznej oceną pozytywną – w taki sposób motywuje się młodzież do nauki i do pokonywania trudności.
Trudności w nauce spowodowane niewłaściwym tempem i kłopotami z opanowaniem techniki pisania.
Wbrew pozorom trudności tego typu nie dotyczą tylko dzieci młodszych, ale wszystkich uczniów w szkole podstawowej i ponadpodstawowej! Trudności typu:
- wolne tempo pisania,
- brak płynności ruchów ręki podczas pisania,
- uproszczone (zgeometryzowane) pismo,
- nieczytelne pismo spowodowane zmianą kształtu liter,
- nie prowadzą zeszytów (wolą w klasie słuchać i zapamiętywać, niż pisać),
- z reguły nie zapisują informacji o zadanych pracach do domu i zapominają je zrobić,
- ich prace pisemne typu: streszczenia, opisy czy wypracowania są bardzo krótkie (ból ręki podczas pisania).
Rozwój sprawności rąk kończy się w wieku około 10–12 lat (u dziewcząt wcześniej, u chłopców około 1,5 roku później), dlatego u młodzieży na etapie szkoły ponadpodstawowej nadal dość częste są: zmiana kształtu liter i cyfr, ich upraszczanie i geometryzacja, nieczytelne pismo, wolne tempo pisania, zmęczenie ręki. Oprócz tego:
- pojawia się niemożność automatyzacji pisania lub są widoczne bardzo duże trudności w tym zakresie,
- nieczytelne pismo i braki w zeszytach praktycznie uniemożliwiają korzystanie z notatek robionych na lekcjach; wielu uczniów unika zapisywania czegokolwiek,
- prace pisemne szczególnie z przedmiotów humanistycznych są krótkie i ubogie – w związku z tym uczniowie mają niskie oceny zwłaszcza z języka polskiego, ale też z języków obcych,
- obliczenia w zeszytach do matematyki są mało czytelne, rysunki figur i brył – niestaranne, co utrudnia rozwiązywanie zadań; w innych zeszytach przedmiotowych także występują braki, trudno jest z nich korzystać,
- pisemne sprawdziany są mało czytelne, skrótowe lub niedokończone (zbyt wolne tempo pracy), brak rozwinięcia treścioceny w związku z tym nie są dobre.
Jakie są główne przyczyny trudności grafomotorycznych i dysgrafii?
Zazwyczaj nie ma jednej przyczyny, wszystkie zaburzenia i opóźnienia rozwojowe są uwarunkowane wieloma czynnikami. Można się jednak pokusić o wymienienie najczęściej występujących przyczyn. Są to:
- obniżone lub zbyt silne napięcie mięśniowe we wczesnych etapach rozwoju utrzymujące się przez wiele lat – odpowiedzialny za to układ nerwowy najprawdopodobniej został zaburzony:
- w trakcie rozwoju w okresie prenatalnym przez czynniki patogenne w tym przez nadmiar męskich hormonów (dysgrafia częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt),
- w czasie akcji porodowej (niedotlenienie, drobne wylewy itp.),
- uszkodzenie ośrodków korowych odpowiedzialnych za specyficzne czynności wykonywane rękami – omówione trudności w pisaniu są jednym z przejawów dyspraksji (zaburzenia ruchów rąk i czynności narzędziowych),
- ogólne zaburzenia motoryki – niezdarność ruchowa (opóźnienie w rozwoju ruchowym, brak czworakowania w niemowlęctwie, zaburzenia równowagi statycznej i dynamicznej, zaburzenia koordynacji ruchów całego ciała),
- opóźniony lub zaburzony proces lateralizacji (stronność czynnościowa); lateralizacja niejednorodna, słaba,
- opóźniony proces kostnienia szczególnie nadgarstka (znacznie niższy wiek szkieletowy dziecka w porównaniu z wiekiem biologicznym).
Jak pomagać uczniom z trudnościami grafomotorycznymi i dysgrafią? Jak ich traktować w szkole?
Wskazania ogólne niezależne od wieku:
- zwracać uwagę na właściwą postawę podczas pisania (obie ręce na blacie, ręka dominująca pisze/rysuje, ręka niedominująca przytrzymuje i przesuwa zeszyt lub kartkę,
- zwracać uwagę na właściwy chwyt przyboru do pisania,
- nie karać za brzydkie, nieczytelne pismo,
- nie wymagać wielokrotnego przepisywania tekstu (im więcej dziecko/uczeń pisze, tym bardziej narasta zmęczenie i pismo się pogarsza; podczas przepisywania wzrasta napięcie emocjonalne, mięśniowe i jakość pisma staje się gorsza),
- nie obniżać oceny ogólnej z powodu brzydkiego pisma; należy oceniać za treść merytoryczną,
- dłuższe prace uczeń powinien pisać na komputerze.
Na czym polega pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole?
Najbardziej skuteczna jest pomoc dzieciom w klasach 0 i klasach I–III. Zajęcia z dziećmi należy prowadzić w różnych zakresach i różnych formach: lekcje WF oraz ćwiczenia z terapeutą.
Pomoc w gimnazjach i liceach. Jak wspomniano wyżej, rozwój sprawności rąk u dzieci kończy się w wieku około 10–12 lat. Uczniom z trudnościami grafomotorycznymi można pomóc przez doskonalenie pisma typu technicznego. Nie należy obniżać ocen za jakość pisma, natomiast konieczne jest wydłużanie czasu pisania sprawdzianów wewnętrznych i zewnętrznych (ze wszystkich przedmiotów), warto też stworzyć możliwość pisania dłuższych prac domowych na komputerze. Uczeń, który nie musi się skupiać na samej czynności pisania, ma możliwość wykazania się wiedzą merytoryczną!
Czy można ją skutecznie leczyć?
ZESTAW ĆWICZEŃ OBEJMUJE:
- kreślenie w powietrzu za pomocą rąk tzw. leniwych ósemek (podczas tej czynności ruchy powinny być wolne i dokładne),
- powtórzenie kreślenia ósemek i innych swobodnych ruchów na papierze (bez kurczowego trzymania przyrządów do pisania),
- odrysowywanie kształtów od przygotowanych szablonów,
- praca z konturami – wypełnianie ich i pogrubienie,
- wypełnianie kolorem określonej przestrzeni,
- rysowanie szlaczków, tak aby zmieściły się w określonych liniach,
- kopiowanie rysunków za pomocą kalki, a następnie z pamięci,
- łączenie kolejnych punktów jedną linią, tak aby uzyskać kontur obrazka,
- uzupełnianie szablonów określonymi literami alfabetu,
- łączenie obrazków z konkretnymi pojęciami.
Dysgrafia – przyczyny, na czym polega i jak ją rozpoznać?
Dysgrafia rozpoznawana jest w momencie, kiedy dziecko rozpoczyna naukę pisania i czytania – pomimo długotrwałych ćwiczeń nie jest ono w stanie opanować umiejętności pisania. Przyczyny mogą być różne. Przypuszcza się, że może ona być spowodowana mikrouszkodzeniami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Inne przyczyny to zaburzenia w funkcjonowaniu słuchu lub wzroku bądź uszkodzenie tylnych części drugiego oraz trzeciego zakrętu czołowego lewej półkuli mózgowej lub zakrętu nadbrzeżnego. Wśród przyczyn dysgrafii wymienia się również zaburzenia funkcji motorycznych małych, czyli nieumiejętność sprawnego posługiwania się palcami i dłońmi. Często problemem jest nieprawidłowy nawyk związany z techniką pisania. Inne przyczyny to zaburzenia rozwojowe oraz ADHD. Niektórzy lekarze twierdzą, że problemy takie jak dysleksja, dysgrafia, dysortografia mogą być dziedziczne – jeśli wystąpiły u rodziców, istnieje prawdopodobieństwo, że pojawią się także u dzieci. Zdarza się, że nauczyciele nie są w stanie zauważyć, że w klasie jest uczeń z dysgrafią. Uważają, że nieestetyczne i nieczytelne pismo jest efektem braku uwagi i starań ze strony dziecka. Doświadczony pedagog jest jednak w stanie szybko zauważyć objawy dysgrafii.
SYMPTOMY DYSGRAFII:
Jednym z najważniejszych symptomów jest nieczytelne pismo – niekształtne znaki o różnej wielkości, nieumiejętne odtwarzanie liter, pomijanie elementów znaków, mylenie liter, które są podobne, takich jak p-g, b-d, l-ł i innych to objawy, które zarówno u rodziców, jak i u nauczycieli powinny wywołać niepokój. Inne objawy:
- litery pozbawione są istotnych znaków graficznych, jak haczyk przy literce „a” czy kreska przy literze „ł”,
- specyficzne, drżące pismo,
- stawianie liter o różnej wielkości, które nie mieszczą się w liniach.
LECZENIE DYSGRAFII
Leczenie dysgrafii odbywa się przede wszystkim przy pomocy indywidualnie dopasowanych ćwiczeń. Powinny one zostać przygotowane przez psychologa lub pedagoga specjalizującego się w leczeniu zaburzeń takich jak dysleksja, dysgrafia i dysortografia. Istnieją różne ćwiczenia dla dysgrafików. W terapii wykorzystuje się nie tylko papier i długopis, ale też inne przedmioty, które służą rozwijaniu funkcji motorycznych
Typy dysgrafii
Dla większości osób pisanie jest czymś całkowicie naturalnym i prostym – zwykła czynność dnia codziennego. To stosunkowo prosta czynność, która wymaga jednak właściwej koordynacji ruchowej, poprawnej integracji ośrodkowego układu nerwowego z mięśniami, oraz pracy mózgu i zdolności do przetwarzania informacji. Jednak w medycynie występują pewne sytuacje, w których dochodzi na zaburzeń na tym tle. Na pierwszy plan wysuwają się przyczyny dysgrafii neurologiczne oraz genetyczne. Mówiąc o przyczynach neurologicznych w dużej mierze chodzi o uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Dysgrafia często wynika też np. z udaru mózgu, który niestety w naszej populacji występuje często. Kolejną przyczyną może być niewłaściwe napięcie mięśni ręki, przez co pisanie jest znacznie utrudnione. Dysgrafia może towarzyszyć także takim chorobom, jak ADHD czy też autyzm. Objawy dysgrafii w dużej mierze zależą od typu dysgrafii, który występuje u danej osoby. Najczęstsze typy to:
- dysgrafia przestrzenna polega na tym, że zaburzona jest orientacja przestrzenna pisma,
- dysgrafia dyslektyczna objawia się głównie nadmiernymi błędami w piśmie,
- dysgrafia motoryczna polega na zmianie kształtu liter.
Początkowe problemy wynikają z zakłóceń słuchowych. Dziecko często zamiast literki “b” pisze “p” lub “s” zamiast “z”. Duże trudności sprawia zapisanie wyrazów, w których występują litery podobne wizualnie (np. “d” i “b”, “m” i “n”), niektóre litery są w ogóle pomijane, często występuje łączenie wyrazów ze sobą oraz problemy z zapamiętaniem, w którym miejscu piszemy jakie “rz” lub “u”. Objawy dysortografii sprawiają, że dziecko pomimo nauki i swoich starań dostaje złe oceny z dyktand, prac domowych i ćwiczeń wykonywanych na lekcjach. Leczenie dysortografii polega głównie na wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń wraz z nauczycielami, rodzicami i terapeutą. Ćwiczenia dla dysortografików są dostępne również online, dlatego rodzice łatwo mogą pobierać je i wykonywać. Czasami przyda się również pomoc logopedy.
Dysortografia - definicje, przyczyny, objawy i ćwiczenia dydaktyczne
Przyczyny dysgrafii to powikłania poporodowe, choroby matki oraz czynniki genetyczne. Objawy dysortografii to błędy ortograficzne, mieszanie podobnych oraz dodawanie nieistniejących liter. Leczenie zaburzenia odbywa się w poradni psychologiczno-pedagogicznej, na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Ćwiczenia w domu polegają na rozwiązywaniu rebusów, krzyżówek i gier dydaktycznych. W przypadku nieznacznej dysortografii wystarczy pomoc nauczyciela, który rozumiejąc trudności dziecka dopasuje do niego poziom nauczania. Często bowiem pedagodzy nie zdając sobie sprawy z zaburzenia ucznia, karzą go złymi ocenami. Powoduje to większe napięcie i stres u dziecka, co tylko pogłębia poziom problemów z gramatyką. W przypadku głębszego stopnia dysortografii należy skierować ucznia na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, które są prowadzone przed doświadczonego nauczyciela lub logopedę. Niezmiernie istotna jest też praca rodziców z dzieckiem w domu, która wymaga cierpliwości i zrozumienia jego sytuacji. Często nieraz błędy dziecka powodują śmiech, co wywołuje w nim uczucie frustracji i rezygnacji. Ćwiczenia powinny pobudzać zarówno intelekt, jak i emocje. Dobre ćwiczenia dla dziecka z dysortografią to rebusy, krzyżówki oraz zabawne rysunki, które pozwalają odróżnić błędy od poprawnie napisanych wyrazów. Stosuje się gry dydaktyczne, które zostały stworzone na bazie wieloletniej pracy z dysortografikami. Również wierszyki i piosenki, których treść jest skupiona wokół reguł gramatycznych przynoszą korzyści. Te melodie łatwo wpadają w ucho, dzięki czemu dziecko przypomni sobie ich fragment w razie dylematu ortograficznego, co może ułatwić mu podjęcie decyzji. W przypadku każdego rodzaju dysortografii znaczne korzyści przynosi czytanie książek. Specjaliści zgadzają się, że ta aktywność zmniejsza stopień wszystkich zaburzeń czytania i pisania.
PODSTAWOWE OBJAWY DYSKALKULII W ŻYCIU SZKOLNYM:
- nieumiejętność wykonywania podstawowych działań matematycznych (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie),
- trudności z dedukowaniem, analizowaniem, wyciąganiem wniosków z działań matematycznych,
- silny stres, ataki nerwicowe spowodowane koniecznością nauki matematyki (wykonywanie działań, zadań itp.),
- trudności z odczytywaniem i zapisywaniem liczb, numerów, znaków matematycznych, miar, dat i innych wartości liczbowych,
- błędne przepisywanie z tablicy liczb i symboli matematycznych,
- trudności z rozumieniem i stosowaniem pojęć i terminów (również miar, dat, symboli geograficznych itp.)
- problemy z zapamiętywaniem liczb, numerów i dat,
- trudności z odczytywaniem godziny z zegara,
- trudności w posługiwaniu się pieniędzmi i finansami oraz usługami bankowymi (np. kartą bankomatową),
- trudności z gotowaniem, ze względu na używanie pojęć liczbowych,
- problemy z prowadzeniem kalendarza,
- trudności w korzystaniu z komunikacji miejskiej,
- zaburzenia w orientacji przestrzennej i czasowej.
Typy testów na dyskalkulię
Jeśli podejrzewasz, że u twojego dziecka może występować dyskalkulia, diagnoza powinna zostać wykonana w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Specjalista weźmie pod uwagę wiele aspektów rozwoju dziecka, a być może dokona również diagnozy komputerowej. Dlatego w problemach, takich jak dyskalkulia, test online nie może być wyłączną metodą diagnostyczną. Przeprowadzona w gabinecie specjalisty diagnoza dyskalkulii będzie składała się z kilku etapów. Przeprowadza się testy osiągnięć umiejętności szkolnych (czytanie, pisanie, liczenie), testy inteligencji oraz testy zdolności specyficznych, istotnych w nauce czytania, pisania i liczenia. Jakich zadań można się spodziewać? Test Kalkulia III – pozwala na ocenę umiejętności liczenia (głównie dodawania) w zakresie 1-100 i określenie wieku matematycznego dziecka.
- Trójkąt Liczbowy – dzięki niemu można zbadać umiejętność dodawania w określonym układzie przestrzennym.
- Skala Wechslera dla dzieci – narzędzie służy do badania poziomu inteligencji u dzieci.
- Test Nazywania Cyfr – szybkie odczytywanie pięciocyfrowych układów.
- Wzrokowo-Słuchowy Test Powtarzania Cyfr – służy do badania pamięci fonologicznej krótkotrwałej, jest pomocny w określaniu typy dyskalkulii.
- Figura Złożona Raya – ten test na dyskalkulię polega na kopiowaniu przedstawionego wzoru geometrycznego na kartce, a następnie rysowaniu go z pamięci. Służy do oceny umiejętności wzrokowo-przestrzennych, pamięci roboczej i uwagi.
Dyskalkulia czyli specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych
Z definicji dyskalkulii można wywnioskować, że zaburzenie stanowi matematyczną wersję dysleksji. Z różnych względów bywa czasem traktowana jako „efekt uboczny” dysleksji. U. Oszwa (2008) uważa, że gdyby tak było, to wszystkie dzieci z dysleksją wykazywałyby trudności w matematyce. Tymczasem z raportów BDA, przytaczanych przez U. Oszwę wynika, że w grupie dzieci z dysleksją 40% ma poważne trudności z matematyką, 11% świetnie radzi sobie z matematyką, a 29% uzyskuje wyniki zbliżone do wyników dzieci nie mających dysleksji. Według Attwooda:
- 10% dzieci z dysleksją doskonale radzi sobie z matematyką
- 30% dzieci z dysleksją osiąga poziom umiejętności matematycznych zgodny z ich wiekiem i możliwościami poznawczymi
- 10% dzieci z dysleksją wykazuje trudności w matematyce wskutek problemów z pamięcią, wydłużających czas potrzebny na opanowanie materiału.
PODSTAWOWE FORMY DYSKALKULII ROZWOJOWEJ
Wyróżniamy wiele typów dyskalkulii, ze względu na poszczególne obszary trudności (typologia według neurologa Ladislava Košč):
Dyskalkulia werbalna (słowna) – to trudność słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, takich jak oznaczanie liczby i kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, działań, symboli.
Dyskalkulia praktognostyczna (wykonawcza) – to zaburzenie zdolności manipulacji konkretnymi lub obrazowymi przedmiotami (palcami, piłkami, patyczkami). Dziecko nie jest w stanie ułożyć patyczków kolejno według ich wielkości, czy też wskazać, który z nich jest cieńszy, grubszy, czy tej samej wielkości.
Dyskalkulia leksykalna – to zaburzenie związane z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych (cyfr, liczb, znaków działań matematycznych i zapisanych operacji matematycznych). W trudniejszym przypadku dziecko nie potrafi odczytać pojedynczych cyfr, czy prostych znaków matematycznych. W lżejszej postaci nie umie czytać liczb wielocyfrowych, szczególnie mających więcej niż jedno zero w środku, a także ułamków, kwadratów, pierwiastków, liczb dziesiętnych itd. W niektórych wypadkach zmienia podobne wyglądem cyfry: 3 zamiast 8, 6 zamiast 9 i odwrotnie, albo odczytuje w odwrotnym kierunku liczby dwucyfrowe, na przykład12 jak 21 itp.
Dyskalkulia graficzna – niezdolność do zapisywania symboli matematycznych, często współwystępująca z dysgrafią i dysleksją. W poważniejszych przypadkach uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych liczb czy nazw liczb. W łagodniejszym przypadku nie może napisać liczb dwu- czy trzycyfrowych. Pisze je niezgodnie z poleceniem, izoluje pojedyncze elementy, na przykład 1248 jako 1000 200 80 4 lub 1000 200 84, albo wymyśla własne sposoby zapisu.
Dyskalkulia ideognostyczna (pojęciowo-poznawcza) – to przede wszystkim niezdolność rozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci. Uczeń nie jest zdolny do wykonywania w pamięci nawet prostych obliczeń, może potrafić odczytywać, czy przepisywać liczby, ale nie jest w stanie zrozumieć, co napisał czy przeczytał. Na przykład wie, że 9 = dziewięć i że należy napisać jako 9, ale nie wie, czy dziewięć to liczba „o jeden mniejsza niż 10” albo „3 razy 3”
Dyskalkulia operacyjna (czynnościowa) – to zaburzenie zdolności wykonywania operacji matematycznych. Dziecko zamienia operacje matematyczne w obrębie czterech podstawowych działań, na przykład wykonuje dodawanie zamiast mnożenia, odejmowanie zamiast dzielenia, może zastępować bardziej skomplikowane czynności prostszymi np. 12+12= (10+10)+(2+2). Często uczniowie preferują pisemne wykonywanie obliczeń lub liczenie na palcach.
Uczenie się może sprzyjać zdobywaniu umiejętności matematycznych, ale przy braku predyspozycji uczeń nie jest w stanie zdobyć podstawowych umiejętności i wiedzy bez intensywnych i systematycznych ćwiczeń.
Co to jest dyskalkulia? – objawy, ćwiczenia
Należy wyraźnie zaznaczyć, że dyskalkulii nie towarzyszą żadne anomalie w zakresie ogólnych funkcji umysłowych. Przeciwnie, omawiany syndrom rozpoznaje się u dzieci o normalnej lub ponadprzeciętnej inteligencji, prawidłowo funkcjonujących w roli uczniów. Nie wszystkie trudności w liczeniu mają znamiona dyskalkulii. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że termin ten odnosi się jedynie do dziecka wykazującego wiek matematyczny wyraźnie niższy od wieku jego rozwoju umysłowego.
NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE U UCZNIÓW OBJAWY DYSKALKULII:
- zaburzenia orientacji w schemacie relacji przestrzennych;
- zakłócenia wyobraźni przestrzennej;
- trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie;
- kłopoty z porównywaniem figur geometrycznych i ich cech: położenia, proporcji, wielkości, odległości, wysokości;
- błędne nazywanie kierunku i zwrotu wektorów;
- problemy z odczytywaniem danych prezentowanych w układzie współrzędnych;
- trudności z analizą dwóch rysunków, wykresów jednocześnie;
- problemy z rozumieniem pojęć związanych z wagą, przestrzenią, kierunkiem, czasem;
- mylenie kształtów figur geometrycznych;
- problemy w orientacji na kartce papieru (kłopoty z poleceniami: narysuj kwadrat po prawej stronie, rozwiąż zadanie na dole strony);
- pomijanie przestrzeni pomiędzy liczbami (np. 9 17 jest odczytane jako dziewięćset siedemnaście);
- mylenie, podczas odczytywania lub zapisywania, podobnie wyglądających liczb, liter, symboli;
- niewłaściwe stosowanie dużych i małych liter w zapisach jednostek i symboli;
- trudności w rozpoznawaniu, używaniu symboli związanych z obliczeniami (dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia);
- trudność z czytaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie tych, w których występuje zero;
- błędne odczytywanie liczb – np. od tyłu;
- zapisane symbole, cyfry mogą być odwrócone (zapis lustrzany);
- problemy z kopiowaniem liczb, obliczeń, figur geometrycznych;
- trudności z zapamiętaniem, co oznacza dany skrót, symbol we wzorze;
- mylenie indeksów górnych i dolnych (potęgi, pierwiastki);
- gubienie liter, cyfr, znaków działań przy odczytywaniu i zapisywaniu wzorów, działań;
- niedokończanie wyrażeń, wzorów, działań;
- błędne odczytywanie zapisów i wzorów matematycznych
- problemy z rysowaniem figur i brył geometrycznych;
- problemy z przecinkami przy zapisie liczb dziesiętnych;
- trudności z oceną wartości miejsca dziesiętnego liczby;
- trudności z prawidłowym umieszczaniem liczb w kolumnach;
- błędy w przenoszeniu, dodawaniu wyników częściowych; trudności z odczytywaniem wyników pomiarów, wykresów, tabel;
- niedokładności pomiaru długości odcinków;
- chaotyczny zapis operacji matematycznych (np. zapisy działań w różnych miejscach);
- trudności z powiązaniem terminów matematycznych z ich skrótami;
- trudności w uczeniu się tabliczki mnożenia;
- trudności w planowaniu, organizowaniu, kontynuowaniu matematycznych procesów (rozwiązywaniu zadań tekstowych);
- trudności ze zrozumieniem języka matematycznego, nawet przy dobrej umiejętności czytania;
- problemy z przywołaniem z pamięci liczb, obliczeń, kształtów geometrycznych;
- problemy z rozumieniem pojęć: dużo, więcej, najwięcej, mało, mniej, najmniej;
- problemy z rozumieniem pojęcia ilości, gdy liczby są używane w połączeniu z jednostkami (np. 100 metrów);
- problemy z określaniem relacji i zależności pomiędzy jednostkami miar (centymetr, metr, kilometr);
- mylenie, w trakcie rozwiązania zadania, jednostek danej miary;
- zapominanie wzorów matematycznych;
- problemy z zastosowaniem matematyki w zadaniach praktycznych;
- trudności z uszeregowaniem liczb ze względu na ich wartość;
- problemy z liczeniem wstecz;
- sztywność myślenia – niemożność wybrania właściwej strategii w rozwiązaniu problemu i w zamianie strategii na inną, jeśli uprzednio wybrana jest nieskuteczna;
- problemy z następstwem kolejnych kroków w zadaniach matematycznych;
- problemy z przechodzeniem od konkretów do abstrakcyjnego myślenia, do symboli matematycznych;
- trudności z doborem odpowiedniej operacji matematycznej w celu rozwiązania zadania;
- problemy z zapamiętaniem kolejności operacji potrzebnych do wykonania zadania;
- trudności z wyobrażeniem sobie treści zadań;
- trudności w zapamiętywaniu wzorów, schematów, nazw figur;
- problemy z przeprowadzaniem operacji w odmiennych kierunkach (zaczynanie od prawej strony w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu, a od lewej w dzieleniu);
- nieumiejętne przeliczanie i porównywanie jednostek czasu;
- trudności w porządkowaniu elementów zbioru, w pojmowaniu zjawiska poprzedzania i następowania elementów wg ustalonego porządku;
- trudności w zrozumieniu odwrotności działań rachunkowych;
- wolne tempo, częste błędy w wykonywaniu prostych operacji rachunkowych w pamięci;
- trudności w werbalizowaniu myśli (uczeń rozwiąże zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu, w jaki to zrobił);
- trudności w różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu (przyprostokątna, przeciwprostokątna, sześciokąt, sześcian);
- kłopoty w posługiwaniu się ułamkami;
- brak logicznego zapisu operacji matematycznych.
PRZYKŁADOWE OBJAWY DYSKALKULII POZA LEKCJAMI MATEMATYKI:
- kłopoty z odczytywaniem czasu;
- trudności z opanowaniem chronologii wydarzeń;
- trudności w czytaniu mapy;
- zaburzenia orientacji w terenie;
- problemy z zapamiętaniem kolejności kroku tanecznego;
- zapominanie ważnych dat dotyczących spraw osobistych;
- problemy z wykonywaniem codziennych zadań wymagających stosowania liczb, np. gotowanie posiłków;
- brak zdolności do rozumienia symboli graficznych (np. znaki drogowe);
- słaba koordynacja sportowa;
- trudności w zapamiętywaniu reguł sportowych;
- nienadążanie za szybko zmieniającymi się fizycznymi instrukcjami;
- trudności w opanowaniu zapisu nutowego, wartości rytmicznych i terminologii muzycznej;
- kłopoty ze znalezieniem odpowiedniej strony i zadania w podręczniku.
Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często, oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania.
Jednak definicja ta nie jest do końca trafna, ponieważ trudności dyslektyczne mogą mieć swoje podłoże w zaburzeniach funkcjonowania zmysłów (wzrok, słuch) bądź w poziomie ich integracji. Należą do nich:
- dysleksja typu wzrokowego – występowanie zaburzeń percepcji i pamięci wzrokowej,
- dysleksja typu słuchowego – zaburzenia percepcji słuchowej, które często są powiązane z zaburzeniami językowymi
- dysleksja integracyjna – rozwój funkcji percepcyjnych jest adekwatny do wieku jednostki, ale występują zaburzenia w integracji bodźców napływających z poszczególnych zmysłów (np. deficyt integracji wzrokowo-ruchowej).
Opto-dysleksja to tzw. dysleksja wzrokowa, której przyczyna leży w problemie z narządem wzroku. Oznacza zespół specyficznych trudności w nauce czytania i pisania, objawiających się jak dysleksja, a wynikających z zaburzeń widzenia, takich jak: nieprawidłowa akomodacja oka i zaburzenia w widzeniu obuocznym – przestrzennym (zaburzona konwergencja, zez ukryty, zaburzenia fuzji i stereopsji, zaburzenia lokalizacji wzrokowej) oraz nieprawidłowo korygowane wady wzroku. Może się ona objawiać poprzez:
pisanie:
- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu, wolne tempo pisania,
- trudności w przepisywaniu i w pisaniu ze słuchu,
- mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w, s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e,
- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter,
- błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej,
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka),
- złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni;
- powolne, niepewne, „wymęczone”, niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego,
- zamiana lub opuszczanie liter, zamiana brzmienia, zgadywanie, co jest napisane,
- zmiana kolejności liter i wyrazów, przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens,
- opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania,
- trudności we właściwej intonacji czytanej treści,
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab,
- zbytnia koncentracja na technice czytania i w efekcie słabe rozumienie czytanej treści.
Charakterystyczne dla dysleksji objawy można zauważyć już w wieku przedszkolnym, ale rzetelną jej diagnozę można postawić dopiero po 10 roku życia. Wcześniej dziecko można jedynie zakwalifikować do grupy ryzyka. Dzieci z grupy ryzyka diagnozowane są w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Zadaniem optometrysty jest stwierdzenie bądź wykluczenie zaburzeń funkcji wzrokowych mogących być przyczyną zaburzeń „dyslektycznych” u dziecka, co znacznie ułatwia kierunkowanie terapii. Metody klasyczne, polegające na wielokrotnym powtarzaniu różnych zadań pisemnych u dziecka z dysleksją wzrokową, nie przyniosą efektu, ponieważ problem leży po stronie układu wzroku. Warto pamiętać o tym, że stwierdzenie jednego charakterystycznego symptomu nie świadczy jeszcze o tym, że dziecko posiada zaburzenia dyslektyczne oraz na jakim tle. Dotychczasowe wyniki badań optometrycznych sugerują, że istnieje pewna zależność między dysleksją a stanem i funkcjonowaniem układu wzrokowego. Zaburzenia układu wzrokowego w tych przypadkach dotyczą najczęściej widzenia obuocznego oraz akomodacji. Ponadto badacze dopatrują się również zaburzeń w polu widzenia i ruchach gałek ocznych. Badanie dziecka w wieku szkolnym z podejrzeniem dysleksji i innych dysfunkcji na tym tle (i dorosłego zgłaszającego problemy z koncentracją i pracą z bliska) w gabinecie optometrycznym oprócz wykonania pełnej refrakcji wzroku do dali (co stanowi podstawę) oraz do bliży, powinno być nakierowane na sprawdzenie, czy istnieją problemy z akomodacją, konwergencją oraz widzeniem obuocznym. W trakcie badania takiego pacjenta należy skupić się na ocenie amplitudy akomodacji (test Push-Up), należy sprawdzić również zakres akomodacji, jej sprawność stabilność oraz odpowiedź akomodacji. Równie ważna jest pełna diagnoza widzenia obuocznego: forii / tropii, zdolności do fuzji, stereopsji do bliży, sprawności wergencji oraz zakresów wergencji, a także ruchów sakadowych. Niezwykle przydatny okazuje się tu wywiad z rodzicem dziecka oraz rozmowa z samym dzieckiem, które często nie jest świadome problemu. Należy zauważyć, że zaburzenia akomodacji i widzenia obuocznego nie są chorobą, lecz dysfunkcją układu wzrokowego. Mogą występować zarówno u osób, które mają wadę wzroku, jak i u tych, które nie muszą nosić okularów. Zasadne stają się tu wszelakie ćwiczenia wzrokowe mające na celu poprawienie tych parametrów oraz pomoce optyczne w postaci okularów dwuogniskowych, relaksacyjnych czy pryzmatycznych, w zależności od potrzeby. Istotne stają się również ćwiczenia mające na celu wyprowadzenie dziecka z różnych stanów akomodacji, a do najprostszych należą: ćwiczenia z fliperami akomodacyjnymi i pryzmatycznymi, zarówno jedno-, jak i obuocznie, Hart Chart, ćwiczenia Punktu Bliskiego Konwergencji, poprawa ruchów oczu. Ważna u takich dzieci, oprócz samej terapii wzrokowej, jest nauka uczenia się czytania ze wskaźnikiem co ograniczy ewentualne ruchy sakadowe. Pomocne okazać mogą się także techniki szybkiego czytania, które u dziecka dyslektycznego będą skutkować upłynnieniem czytanego tekstu. Istotna też jest edukacja rodziców i nauczycieli. Nie chodzi tu o pozwalanie na błędy, a o zrozumienie podłoża problemu u dziecka i dobranie odpowiedniej komunikacji i współpracy.
Podsumowując, słuszne będą tu wszystkie terapie mające na celu wyeliminowanie przyczyny zdiagnozowanego problemu ze wzrokiem, co jest niezwykle ważne, ponieważ wzrok jest podstawowym zmysłem biorącym udział w procesach edukacyjnych i poznawczych – dostarcza aż 80% informacji o otoczeniu. Zatem dobre widzenie jest podstawowym elementem prawidłowego rozwoju dziecka. Wszystkie zaburzenia powyższych funkcji będą wpływać na zdolności poznawcze dziecka na każdym etapie rozwoju. Zaburzenia te sprawiają, że tekst, który dziecko czyta, jest niestabilny – zamazuje się, rozdwaja, pulsuje lub sprawia wrażenie, jakby się poruszał. Wysiłek, jaki dziecko wkłada w pokonywanie tych trudności, powoduje dyskomfort i niechęć do pracy wzrokowej z bliska. W rezultacie, gdy dziecko nie widzi dobrze czytanego tekstu – słabo czyta. Jeśli nie widzi dobrze linijek w zeszycie – ma trudności z pisaniem. Z kolei dziecko, które nie radzi sobie z pisaniem i czytaniem, nie koncentruje się na lekcji, a w konsekwencji osiąga słabsze wyniki w nauce niż jego rówieśnicy.
Odruchy pierwotne mają charakter przystosowawczy co oznacza, że są istotne w rozwoju każdego dziecka, dzięki nim możliwe są konkretne zachowania. Można również powiedzieć, że stanowią trening dla organizmu dziecka – przygotowując je do świadomego ruchu. Z czasem są one stopniowo zastępowane przez bardziej dojrzałe wzorce reakcji – odruchy posturalne, które wspierają kontrolę równowagi, postawy i ruchu.
Jeżeli odruchy pierwotne w porę nie wygasną, a odruchy posturalne nie wykształcą się do momentu, gdy dziecko osiągnie wiek szkolny, mogą negatywnie wpływać na rozwój złożonych umiejętności. Przetrwałe odruchy pierwotne mogą utrudniać rozwój i funkcjonowanie wielu funkcji, takich jak: koordynacja ruchowa, koordynacja ręka – oko, umiejętności percepcyjne, funkcjonowanie wzroku i wiele innych. Jednak przede wszystkim nie pozwalają bądź utrudniają pojawienie się konkretnych umiejętności ruchowych.
Bardzo ważne jest, by odruchy pierwotne pojawiły się w odpowiednim dla siebie czasie, spełniały swoją rolę (pozwalając na natychmiastową reakcję na nowe środowisko), a następnie powinny wygasać, czyli zanikać na rzecz odruchów dowolnych. Jeśli tak się nie stanie przetrwałe odruchy pierwotne blokują rozwój ruchów dowolnych.
Trudności z niewygaszonymi odruchami pierwotnymi
- dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyspraksja,
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- nadpobudliwość, w tym ADHD,
- trudności w czytaniu i pisaniu,
- obniżona sprawność percepcji wzrokowej i słuchowej,
- dysfunkcje ruchowe i percepcyjne,
- opóźniony rozwój mowy,
- trudności artykulacyjne (wady wymowy),
- współruchy podczas pisania, rysowania (dziecko wysuwa język, oblizuje się),
- trudności z utrzymaniem równowagi,
- utrudniony rozwój manipulacji,
- problemy z motoryką małą,
- nieustalona lateralizacja,
- lęk wysokości,
- choroba lokomocyjna,
- trudności emocjonalne,
- i wiele innych…
Integracja odruchów w terapii logopedycznej
ZWIĄZEK MIĘDZY INTEGRACJĄ ODRUCHÓW A ROZWOJEM MOWY
W kontekście logopedii mowa jest jedną z czynności motorycznych języka i aparatu artykulacyjnego, które pozwalają na komunikację językową. Jest ona jednocześnie wyższą funkcją psychiczną, której zaistnienie i rozwój wymagają zintegrowania motoryki pierwotnej, wyuczonych czynności motorycznych oraz myślenia i rozumienia.
Na kształtowanie się umiejętności komunikacji i mowy na najwcześniejszym etapie naszego rozwoju wpływa przede wszystkim motoryka ustno-twarzowa, a w jej ramach – prawidłowy rozwój i integracja odruchów. Trening motoryczny leży u podstaw pojawiania się umiejętności mówienia w jej aspekcie zarówno technicznym (aparat mowy, stan mięśni), jak i umysłowym (rozumienie, myślenie). Dzięki aktywności ruchowej zachodzą procesy dojrzewania i integracji najważniejszych mechanizmów odruchowych, które początkowo pełnią funkcje obronne i służące przetrwaniu, a następnie, odegrawszy swoją rolę, pozwalają na rozwój i kształtowanie się wyższych czynności psychicznych, takich jak mowa.
Niedojrzałość neuromotoryczna u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, której przejawem są niezintegrowane odruchy naturalnie występujące w 1. r.ż. (niektóre z nich mają swój początek jeszcze w okresie płodowym), skutkuje mniejszymi lub większymi dysfunkcjami, widocznymi w zachowaniu dziecka, sferze emocji, mowie, percepcji wzrokowej i słuchowej i wielu innych obszarach.
Opóźnienie w zakresie integracji i rozwoju motoryki ustno-twarzowej zazwyczaj objawia się nadmiernymi lub osłabionymi reakcjami w obszarze jamy ustnej i całej twarzy, a w związku z tym widoczne są problemy z artykulacją i mową, ssaniem, gryzieniem, żuciem czy połykaniem. Niedojrzałość funkcji neuromięśniowych staje się też nierzadko przyczyną innych trudności rozwojowych u dzieci, dotyczących np. utrzymywania postawy i równowagi, kontrolowania własnych reakcji i emocji, funkcji wzrokowych i słuchowych, a więc takich umiejętności, których brak może utrudniać uzyskiwanie postępów w terapii logopedycznej.
WYBRANE ODRUCHY USTNO-TWARZOWE, BEZPOŚREDNIO WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ MOWY
Odruch ssania pojawia się już koło 14. tyg. życia płodowego. Ocenia się, że ssanie to najwcześniejsze skoordynowane zachowanie, jakie przejawia płód. W okresie niemowlęcym aktywizowany jest przez stymulację dotykową okolic jamy ustnej, szczególnie języka i podniebienia. Reakcją odruchową będzie aktywne ssanie oraz przełykanie pokarmu. Dojrzałe ssanie opierać się będzie na ruchach języka w górę i w dół oraz na prawidłowym mocnym docisku warg. Tę umiejętność w pełni dziecko opanowuje dopiero około 6. miesiąca życia. Odruch ssania powinien zostać wygaszony między 1. a 2. r.ż. Prawidłowo realizowana czynność ssania usprawnia mięśnie artykulacyjne, kształtuje tor oddechowy i przygotowuje do rozwoju następnych odruchów związanych z kąsaniem, gryzieniem i żuciem. Ćwiczy i wzmacnia mięśnie szczęki oraz kształtuje prawidłowe ruchy języka niezbędne do mowy w późniejszym okresie życia. Przypuszcza się, że ssanie jest zaangażowane w prawidłową integrację asymetrycznego tonicznego odruchu szyjnego (ATOS), co w dalszym rozwoju dziecka będzie miało wpływ na ustalenie stronności.
Przetrwały odruch ssania lub niewłaściwie realizowana funkcja ssania może powodować u starszych dzieci problemy z prawidłowym uszczelnieniem wargowym i słabą kontrolą mięśni przedsionka jamy ustnej zaangażowanych w mowę, co będzie znacząco wpływało na artykulację. Obserwuje się silny związek odruchu ssania z prawidłowym wzorcem przełykania i właściwą pionizacją języka. Do częstych objawów przetrwałego odruchu zalicza się stałą potrzebę stymulacji oralnej, np. ssanie palca, wkładanie do buzi fragmentów odzieży.
Odruch ryjkowy (trąbkowy) współdziała z odruchem ssania, wykształca się w ciągu pierwszego tygodnia po narodzinach i aktywizowany jest poprzez dotyk warg. Odruch ten towarzyszy nam przez całe życie. Odgrywa ogromną rolę w nabyciu umiejętności picia płynów ze szklanki, przez słomkę i dmuchania. Bierze udział w rozwoju mowy i prawidłowej artykulacji głosek, np.: „u”, „dz”, „cz”, „sz”. Patologicznie działający odruch ryjkowy będzie często przyczyną braku umiejętności zrobienia przez dziecko „dzióbka”, a także częstego otwierania ust. Odruch ten może powodować odwrotną reakcję pracy języka podczas podawania pokarmu, wypychanie zamiast wciągania. Objawem patologicznym będzie także ciągłe napinanie mięśni okrężnych ust i trudności z ich rozluźnieniem.
W literaturze szeroko opisywany jest wpływ odruchu dłoniowo-bródkowego Babkina na prawidłowy rozwój mowy i komunikacji. Odruch ten pojawia się około 2. miesiąca życia płodowego, a integracja powinna zakończyć się do około 4. miesiąca po urodzeniu. U niemowlęcia wywołać go można, naciskając wewnętrzną stronę dłoni, co spowoduje otwarcie buzi, delikatne wysunięcie języka i przywiedzenie głowy w kierunku klatki piersiowej. Podobny mechanizm obserwujemy u małych ssaków, np. kociąt: podczas ssania chowają i wystawiają pazurki. Rozwój odruchu stwarza podstawę do kształtowania się asymetrycznego tonicznego odruchu szyjnego. Jest to przykład sensomotorycznego powiązania między ustami a dłonią.
Brak integracji odruchu u starszych dzieci i dorosłych będzie objawiał się małą zręcznością manualną, nieprawidłowym trzymaniem narzędzia pisarskiego, napięciem w obrębie szyi, rąk i twarzy. Specyficznym objawem jest wystawianie języka lub wzmożona praca języka wewnątrz buzi podczas rysowania, pisania czy wycinania. Mówi się, że osoby te pomagają sobie językiem podczas pisania. Przetrwały odruch powoduje brak niezależności ruchów ust i rąk. U osoby dorosłej można zauważyć to powiązanie – pod wpływem stresu często zaciskamy dłonie, wkładając kciuk do środka. Niezintegrowany odruch dłoniowo-bródkowy zaburza także rozwój ekspresji twarzy i dynamiki ruchów kości czaszki, zwłaszcza szczęki i obszaru stawu skroniowo-żuchwowego.
W pracy z dzieckiem z przetrwałym odruchem Babkina ważne jest zwracanie uwagi na rozluźnianie mięśni twarzy poprzez stosowanie masaży, ćwiczeń rozluźniających, stymulacji różnymi fakturami. Przy wykonywaniu prac manualnych jest wskazana kontrola domykania buzi i chowania języka. Należy pamiętać, że bywa to bardzo trudne dla dzieci, ponieważ otwieranie buzi, wzmożona praca języka i chęć wkładania do buzi części ubrania są wywołane odruchem, a nie świadomym działaniem.
Odruchy kąsania, gryzienia i zaciskania zębów obecne są od urodzenia, a aktywizuje je stymulacja w obrębie warg i dziąseł. Powodują rytmiczne zamykanie i otwieranie żuchwy. Około 6.–7. miesiąca życia odruch kąsania jest integrowany i pojawia się funkcja żucia. Odruch zaciskania zębów ma związek z potrzebą utrzymania pokarmu w ustach. Wszystkie trzy odruchy będą ściśle powiązane z rozwojem narządu mowy i późniejszym prawidłowym artykułowaniem głosek.
Patologiczne działanie tych odruchów może skutkować problemami z jedzeniem (np. jedzeniem wybiórczym), niechęcią do samej czynności lub – w późniejszym okresie – zaburzeniami łaknienia. Charakterystyczna dla dzieci będzie preferencja pokarmów rozdrobnionych, niewymagających gryzienia. Przetrwałe odruchy mogą powodować potrzebę ciągłej stymulacji języka, wkładanie rąk lub przedmiotów do buzi.
W przypadku nieprawidłowej integracji wszystkich odruchów ustno-twarzowych jednym z objawów jest zazwyczaj zaburzony tor oddechowy. Obserwując u dziecka objawy przetrwałych odruchów, należy w pracy logopedycznej zwrócić szczególną uwagę na ćwiczenia oddechowe.
WYBRANE ODRUCHY PIERWOTNE, WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ MOWY ORAZ ZACHOWANIE DZIECKA W SYTUACJI TERAPII LOGOPEDYCZNEJ - TOB, ATOS
Toniczny odruch błędnikowy (TOB) stanowi odpowiedź na działającą siłę grawitacji. U niemowlęcia odruch ten jest wywoływany poprzez zmianę położenia głowy w przestrzeni – w stosunku do kręgosłupa. Jeżeli głowa zostanie uniesiona powyżej poziomu kręgosłupa, następuje zgięcie rąk i nóg oraz przyjęcie pozycji płodowej. Analogicznie, jeżeli głowa opadnie poniżej linii kręgosłupa, ręce i nogi dziecka prostują się.
TOB pojawia się około 12. tyg. życia płodowego, a w różnych formach i z różną intensywnością obecny jest nawet do 3. r.ż., aż do momentu pełnej integracji, czyli przejścia odruchu TOB pod kontrolę wyższych ośrodków mózgowych. Jego najważniejsze funkcje to:
- zapewnianie możliwości reagowania na zmianę pozycji ciała wobec siły grawitacji,
- daje dziecku podstawy tworzenia się mechanizmów stabilności, równowagi, napięcia mięśniowego oraz propriocepcji,
- udział w rozwoju mechanizmu kontroli napięcia mięśni w całym ciele.
Dziecko z aktywnym TOB w gabinecie logopedy:
- miewa kłopoty z utrzymaniem stabilnej postawy ciała podczas siedzenia,
- może często zmieniać pozycje ciała, przyjmując tzw. pozycje kompensujące,
- może mieć kłopot z koncentracją uwagi na zadaniu,
- zbyt niskie lub zbyt wysokie napięcie mięśniowe w obrębie twarzy wpływa na stan i funkcjonowanie aparatu mowy.
- wspieranie procesu naturalnych narodzin,
- istotna rola w procesach uczenia się i rozwoju kilku układów poznawczych: percepcji słuchowej i wzrokowej, orientacji w przestrzeni, koordynacji słyszenie – widzenie,
- podstawa dla rozwoju dominacji półkul oraz dominującego ucha,
- aktywizacja procesów uwagi i zapamiętywania na poziomie widzenia i słyszenia,
- podstawa dla rozwoju umiejętności orientacji w ramach linii środkowej oraz prawej i lewej strony.
co zrobić
DYSLEKSJA U DOROSŁYCH
Dysleksję, dysgrafię można wykryć także u ludzi dorosłych. Można zaobserwować na podstawie pewnych objawów jak np.: brak podzielnej uwagi, nadmierna wrażliwość, niechęć do czytania książek i dłuższych tekstów, problemy ze zrobieniem prawa jazdy, kłopoty z nauką języków obcych, problemy z zapamiętaniem przeczytanego tekstu, nieumiejętność wykorzystywania swojej wiedzy w sytuacjach stresowych, problemy z odróżnieniem strony lewej od prawej, brak orientacji w terenie, robienie błędów ortograficznych, mylenie dat i godzin, trudności w sformułowaniu pism urzędowych, problemy z posługiwaniem się instrukcją obsługi, itp. Wystąpienie kilku z tych objawów mogą, ale nie muszą świadczyć o dysleksji u dorosłego człowieka. W przypadku wątpliwości najlepiej wykonać test w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Specjalista oceni czy jest to dysleksja czy nie.
Aktualnie diagnozę można wykonać w prywatnych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
© 2015-2022 All rights reserved.